Zingen op school: waaromisdanodig? 

Onderzoek bewijst keer op keer dat zingen niet alleen een artistieke uiting is, maar ook een krachtig hulpmiddel voor de ontwikkeling van kinderen op diverse gebieden. Studies tonen aan dat zingen de hersenfunctie bij kinderen verbetert. Het stimuleert diverse cognitieve vaardigheden, waaronder geheugen, taalontwikkeling en ruimtelijk inzicht. Door verschillende delen van de hersenen te activeren, draagt zingen bij aan een versterking van neurologische verbindingen, wat uiteindelijk leidt tot een verhoogd leervermogen. 

Maar er is meer! Het zingen in een groep, zoals in een schoolkoor, bevordert ook de sociale en emotionele ontwikkeling. Het vergroot de empathie, het saamhorigheidsgevoel en zelfs de emotionele expressie van kinderen. Door samen te zingen, leren kinderen samenwerken, luisteren naar elkaar en ontwikkelen ze een gevoel van verbondenheid, wat essentieel is voor hun sociale groei. 

Tot slot, laten we niet vergeten hoe zingen een positieve invloed heeft op het welzijn van kinderen. Het vermindert stress, stimuleert een gevoel van geluk en verhoogt zelfs het zelfvertrouwen. De endorfines die vrijkomen tijdens het zingen hebben een directe invloed op het humeur en de algehele mentale gezondheid, waardoor kinderen zich energieker en positiever voelen.

 Dit alles maakt dat achter een schoolkoor een diepgaande wetenschappelijke basis ligt, die bijdraagt aan de algehele ontwikkeling van kinderen.

In deze inspiratiegids besteden we aandacht aan de wetenschappelijke waarde die het belang van zingen met kinderen benadrukt, geven we je concrete en hands-on tips die meteen toepasbaar zijn in de praktijk en laten we enkele experten van inspirerende schoolkoren in Vlaanderen aan het woord. 

Meten is weten 

In dit hoofdstuk richten we de wetenschappelijke lens op zingen met kinderen. Deze verkenning duikt in de onderliggende neurologische, cognitieve en emotionele impact van zingen op de ontwikkeling van kinderen. Door metingen en onderzoek onthult deze benadering de concrete voordelen en effecten van zingen, waardoor we beter begrijpen hoe dit melodieuze proces de groei van kinderen stimuleert op verschillende niveaus. 

Neurologische processen van zingen 

Het proces van zingen bij kinderen activeert verschillende cruciale hersengebieden die een integrale rol spelen in zowel de uitvoering als de perceptie van muziek. De auditieve cortex, gelegen in de temporale kwab, wordt geactiveerd wanneer kinderen naar muzikale tonen luisteren en wanneer ze hun eigen stemgeluid produceren. Deze activering is essentieel voor het verwerken en begrijpen van melodieën en ritmes. 

De motorische cortex, die betrokken is bij de planning en uitvoering van bewegingen, speelt een sleutelrol bij het coördineren van de fijne motoriek die nodig is voor vocale productie. Kinderen ervaren een verhoogde activiteit in de motorische cortex tijdens zangactiviteiten, waarbij complexe spierbewegingen worden aangestuurd om de gewenste vocale output te bereiken. 

Het limbisch systeem, dat emoties en sociaal gedrag reguleert, wordt eveneens geactiveerd tijdens het zingen. Hierdoor wordt een emotionele verbinding met de muzikale ervaring gecreëerd, wat bijdraagt aan de positieve impact van zingen op het welzijn van kinderen. 

Cognitieve voordelen van zingen 

Het actieve proces van zingen draagt significant bij aan de ontwikkeling van diverse cognitieve vaardigheden bij kinderen. Eén van de centrale domeinen waarin zingen impact heeft, is het geheugen. Zowel het werkgeheugen als het langetermijngeheugen worden gestimuleerd tijdens zangactiviteiten. Kinderen moeten teksten onthouden, melodieën reproduceren en ritmes coördineren, wat een beroep doet op geheugenopslag. 

Taalkundige vaardigheden vormen een ander essentieel aspect van de cognitieve ontwikkeling die wordt aangesproken door zingen. Het leren van liedteksten en het synchroniseren van vocale uitdrukkingen met muzikale elementen dragen bij aan de verbetering van de taalvaardigheid. Bovendien helpt de expressie van emoties door middel van zang de kinderen om hun verbale communicatie en uitdrukkingsvaardigheden te verfijnen. 

Zingen heeft aantoonbare effecten op de verbetering van executieve functies, die verantwoordelijk zijn voor hogere cognitieve processen en zelfregulatie. Planning, een belangrijk aspect van executieve functies, wordt gestimuleerd tijdens het leerproces van nieuwe liedjes en het coördineren van vocale en ritmische elementen. Kinderen leren de structuur van een lied begrijpen, anticiperen op veranderingen en zich voorbereiden op vocale inzet op specifieke momenten, wat de planning verfijnt. Het vermogen om problemen op te lossen wordt ook aangesproken door zang-activiteiten. Kinderen moeten bijvoorbeeld aanpassingen maken aan hun vocale techniek om de juiste toonhoogte te bereiken en ze moeten snel reageren op veranderingen in de muzikale omgeving. Deze flexibiliteit en het vermogen om zich aan te passen aan nieuwe uitdagingen dragen bij aan de ontwikkeling van probleemoplossend vermogen. 

Deze cognitieve voordelen gaan verder dan de directe muzikale context en hebben invloed op bredere academische en sociale domeinen. Door de systematische integratie van zingen in educatieve programma's kunnen we niet alleen de cognitieve vaardigheden van kinderen verrijken, maar ook een fundament leggen voor levenslange leerprocessen en intellectuele groei. 

Emotionele impact van zingen 

Het fenomeen van zingen heeft een diepgaande emotionele impact op kinderen, die verder gaat dan melodieën en teksten. Tijdens zangactiviteiten ervaren kinderen een scala aan emotionele reacties, variërend van vreugde en opwinding tot rust en tevredenheid. Deze emotionele respons is niet alleen subjectief waarneembaar, maar wordt ook onderbouwd door biochemische veranderingen in het lichaam. 

Het vrijkomen van endorfines, de zogenaamde gelukshormonen is een opvallend effect van zingen. De activiteit van de vocale spieren en de intense focus die nodig is voor het behouden van melodie en ritme stimuleren de productie van endorfines. Deze natuurlijke neurotransmitters dragen bij aan het gevoel van euforie en welzijn bij kinderen, wat de emotionele impact van zingen positief versterkt. Tegelijkertijd speelt zingen een rol in het verminderen van stress-hormonen, zoals cortisol. De ritmische patronen en melodische elementen van zang werken kalmerend en hebben een ontspannend effect op het zenuwstelsel van kinderen. Dit draagt bij aan het creëren van een omgeving die bevorderlijk is voor emotioneel evenwicht en stressreductie. 

Een belangrijk aspect van de emotionele impact van zingen bij kinderen is de rol die het speelt in emotionele regulatie. Kinderen leren emoties te uiten en te begrijpen door middel van muzikale expressie. Door de variëteit aan emoties die in liedjes worden uitgedrukt, leren kinderen hun eigen emotionele belevingswereld te verkennen en te uiten op een gezonde manier. 

Neurotransmitters spelen een cruciale rol bij de neurologische processen die gepaard gaan met zingen. Dopamine, een neurotransmitter die betrokken is bij beloningsmechanismen en motivatie, wordt vrijgegeven tijdens het zingen. Deze dopamineafgifte draagt bij aan het gevoel van plezier en voldoening, wat het enthousiasme van kinderen voor zingen versterkt. Oxytocine, een neurotransmitter die bekend staat om zijn rol bij het bevorderen van sociaal gedrag en het versterken van sociale banden, wordt ook beïnvloed door zangactiviteiten. Het gezamenlijk zingen in groepen kan leiden tot verhoogde niveaus van oxytocine, wat de sociale cohesie en het gevoel van verbondenheid tussen kinderen bevordert. 

De vrijlating van deze neurotransmitters tijdens het zingen draagt niet alleen bij aan het plezierige aspect van de activiteit, maar heeft ook langetermijneffecten op de neurologische ontwikkeling van kinderen, waardoor positieve associaties met muziek worden gevormd. Het begrijpen van deze neurologische processen biedt inzicht in waarom zingen een waardevolle en stimulerende activiteit is voor de ontwikkeling van kinderen op zowel neurologisch als emotioneel niveau. 

Gluren bij de buren 

In dit hoofdstuk laten we enkele inspirerende schoolkoren aan het woord. Nieuwsgierigheid is je beste vriend en gluren bij de buren wordt niet alleen toegestaan, maar ook aangemoedigd. Er bestaat geen 'one-size-fits-all' aanpak voor het opzetten van een schoolkoor en dat is precies waarom de diversiteit zo fijn is! Laat je verrassen door de verschillende benaderingen en ideeën die je tegenkomt. Hopelijk kan deze waaier aan muzikale mogelijkheden je prikkelen om er zelf mee aan de slag te gaan. 

Buitengewoon zingen 

Anja startte een aantal jaar geleden een schoolkoor vanuit de motivatie van de leerkrachten. Ze werkt als orthopedagoge in het buitengewoon onderwijs basisaanbod en type 9. Door de grote gedragenheid in het team kon Anja tijdens de speeltijd tijd vrijmaken om met de kinderen die willen aan de slag te gaan in het schoolkoor. "De kinderen worden aan het begin van het schooljaar geprikkeld om eens te komen zingen. We zingen elke donderdagmiddag tijdens de speeltijd, maar merken dat veel kinderen de speeltijd niet willen opgeven. Soms zing ik daarom ook buiten met mijn gitaar. Wie wil, zingt mee. We vragen geen groot engagement, enkel voor de kerstviering verwacht ik dat de leerlingen die zich opgeven er effectief zijn en blijven komen," vertelt ze zelf. Anja kiest het repertoire samen met de leerlingen. Vaak zingen ze popliedjes die de kinderen kennen van de radio. "Ik werkte speciale zangbundels uit die we zowel in het koor als in de klas gebruiken. Wij hebben een aantal leerlingen met een grote rugzak, die niet altijd de kans hebben om aan buitenschoolse activiteiten te participeren. Door te zingen op school vangen we deze problematiek deels op. Daarnaast bestaat ons schoolkoor ook uit leerlingen die niet kunnen lezen, maar wel helemaal openbloeien in het schoolkoor. Muziek verbindt en zorgt telkens voor een fijn en warm moment," besluit Anja.

Solo gaat ook 

Kathleen startte 18 jaar geleden met het schoolkoor als opvulling voor een lange middagpauze, maar dit bleek al snel te vrijblijvend. Nu repeteren ze elke donderdag na schooltijd. "In het begin zong ik enkel met het vierde, vijfde en zesde leerjaar, maar intussen is onze werking uitgebreid tot de hele lagere school. We repeteren elke donderdag 45 minuten na de schooluren. De ene week komen de kleintjes (eerste tot en met derde leerjaar), de andere week komen de groten (vierde tot en met zesde leerjaar)," vertelt Kathleen trots. Tijdens het schoolkoor komen verschillende liedjes aan bod, maar voornamelijk Nederlandstalige en eenstemmige muziek. De leerlingen kiezen mee het finale programma voor een optreden. "In aanloop naar ons jaarlijks concert samen met het parochiekoor mogen de leerlingen mee kiezen welke muziek we op het programma zetten. Ook ons jaarlijks aperitiefconcert wordt door de leerlingen mee op poten gezet. Die hulp is welkom, want voor de rest doe ik het meeste alleen. Mijn directie en collega's zijn op de hoogte van het schoolkoor en komen wel supporteren bij een optreden maar de praktische zaken regel ik alleen. Dat is jammer, omdat de toekomst van het schoolkoor onzeker is na mijn pensioen," vervolgt ze. "Waarschijnlijk blijf ik het schoolkoor ook dan nog leiden, want ik haal er zoveel voldoening uit. De gezonde stress wanneer we ons uniform, een sjaaltje, aandoen of de glimlach op het gezicht van de kinderen na een optreden zorgen ervoor dat ik met goesting voor het schoolkoor blijf staan." 

Van kerstkoor naar schoolkoor met joker 

Mirjam werd aangeworven als muzikaal expert voor het bestaande kerstkoor. Ze vormde de werking om tot een structureel schoolkoor waarbij de kinderen één joker krijgen om, no questions asked, niet naar de repetitie te komen. "Na het winterfeest waarbij de hele school zingt, ga ik langs in de klassen met de vraag wie er bij het schoolkoor wil. Zo'n vijftiental leerlingen tekenen hiervoor in. Ze krijgen twee proefrepetities en moeten daarna een beslissing nemen, omdat ik in het schoolkoor ook focus op kwaliteit en afwerking. Per schooljaar krijgt elke leerling een joker. Deze mogen ze inzetten als ze niet naar de repetitie willen komen, bijvoorbeeld als het mooi weer is of als ze liever willen spelen. Dat systeem werkt heel goed," kadert Mirjam. Ze repeteert elke maandagmiddag een half uurtje en begeleidt het schoolkoor zelf op piano. Mirjam houdt de boot af van popsongs: "Ik zing met de kinderen graag muziek uit de 'Doewap'-bundels en 'Iedereen zingt'-repertoire. Dat is muziek waarbij je echt kan wérken met de leerlingen. In kwaliteit heeft het schoolkoor nog veel groeimarge en daar wil ik graag op werken. Uiteraard mogen de leerlingen suggesties doen. Deze muziek zingen we vaak als uitsmijter op het winterfeest of het schoolfeest. Tijdens het winterfeest worden we trouwens begeleid door een band bestaande uit ouders en grootouders. Dat is heel fijn!" gaat Mirjam verder. "Je ziet bovendien andere talenten tijdens het schoolkoor. Bijvoorbeeld kinderen die geen spreekbeurt durven houden, maar wel solo zingen. Het plezier dat je terugkrijgt, is mijn grootste drijfveer." 

De hele school als schoolkoor 

Nina stond mee aan de basis van de oprichting van de school. Creativiteit, waaronder muziek, is één van de grote pijlers van het pedagogisch project. Daarnaast staat het welbevinden van de leerlingen én de leerkrachten centraal. Alle kinderen van de school volgen tijdens de schooluren een uur koor waardoor de leerkrachten een overlegmoment hebben en de planlast vermindert. "Elke maandag geef ik een lesuur schoolkoor aan 60 kinderen. Dat is een heleboel waardoor we in het begin wel een aantal afspraken hebben moeten maken. Regelmatig worden de 'gewoonten' herhaald om de repetities vlot te kunnen laten verlopen. We hechten bijvoorbeeld veel belang aan houding. Niet enkel de letterlijke zanghouding, maar ook de attitude: we lachen niet als er 'fouten' gemaakt worden, we kijken niet als er iemand 'fout' zingt, … Dit biedt veiligheid en zorgt ervoor dat kinderen kunnen ontplooien," legt Nina uit. Creativiteit zit echt ingebakken in de visie van deze school. Zo hebben ook de kleuters een uurtje muziekles, zodat de kleuterjuffen een vrij werkmoment hebben. Daarnaast wisselen de LO leerkracht en Nina op vrijdag muzieklabo en circus af. 'Het is fijn om te zien dat het schoolkoor bij kinderen veel teweegbrengt en in gang zet. Zo komen de kinderen vaak voor of na de lessen de partituren vragen om de liedjes thuis te kunnen oefenen. We zingen veel muziek uit Kinderen Voor Kinderen, veel canons en ook klassieke liederen. Daarnaast zingen we ook in verschillende talen en wagen we ons aan meerstemmige muziek. We werken hard op klank, het perfectioneren van de liederen en vooral het plezier van het zingen. Op school gaan we altijd uit van een 'groei-mindset'. De kinderen worden dus altijd uitgenodigd om het beste van zichzelf te geven en te blijven groeien. Mijn motto daarbij is: het was niet slecht, maar het kan beter.” gaat Nina verder. Tussen Nina en de leerkrachten is er veel overleg. "Een groep van 60 leerlingen is veel. Daarom stem ik regelmatig met de leerkrachten af welke kinderen extra noden hebben. De schoolkoorwerking wordt echt gedragen door het hele team. Zo organiseren we elke vrijdag voor een vakantie een 'forum'. Dan tonen de leerlingen wat ze geleerd hebben. Op die manier leren de kinderen wat een optreden is, hoe ze zich moeten gedragen, hoe ze applaus moeten ontvangen, hoe ze samen kunnen buigen en zoveel meer." De school organiseert ook elk jaar een muzikale activiteit. Dit jaar is dat een festival met een kinderkoor, ouderkoor, kinderband en ouderband. Het andere jaar zetten ze in op een muziektheater dat samen met de leerlingen van de derde graad geschreven wordt en naar het einde toe ondersteund wordt door een extra leerkracht uit het deeltijds kunstonderwijs. "Tijdens vaste workshop-momenten op school maken we dan de kostumering en het decor. Op die manier wordt het een echt schoolgebeuren. De goesting om samen te zingen, zowel bij directie, leerkrachten als leerlingen maakt onze school uniek." Nina staat overigens niet alleen voor het schoolkoor. Ze wordt elke repetitie bijgestaan door Meneer Rat. Dat is een handpop die niet praat, maar wel alles voorzingt. Op deze ludieke manier trekt Nina ook de jongste kinderen mee in het koor. 

Schoolkoor voor excellerende muzikale leerlingen 

Sebastiaan is een muzikale duizendpoot. Hij componeert, arrangeert, geeft in alle leerjaren en in de derde kleuterklassen muziekles en dirigeert daarnaast ook sinds twee jaar één uur per week het schoolkoor. De getalenteerde leerlingen krijgen vanaf het vierde leerjaar extra uitdaging in het schoolkoor, waar de focus op kwaliteit ligt. Die kwaliteit mag je heel breed interpreteren. Zowel muzikaliteit, als discipline, afspraken nakomen, stiptheid worden verwacht. Uit elk leerjaar kunnen 12 leerlingen deelnemen wat het totaal op 36 koorleden brengt. "Lid worden van het schoolkoor gaat gepaard met stemtesten en audities. Twee jaar geleden bij de eerste oproep dacht ik dat ik geen schoolkoor zou kunnen opstarten omwille van de strenge vereisten, maar bij de auditie daagden meer dan 80 leerlingen op," vertelt Sebastiaan. Ondersteuning vanuit de directie is nooit een probleem. Iedereen binnen het schoolteam is laaiend enthousiast over het schoolkoor en staat klaar om te ondersteunen. "Intussen treden we een vijftal keer per jaar op," gaat Sebastiaan verder. "Niet alleen tijdens kleinere schoolactiviteiten maar ook tijdens grote concerten in de prachtige zaal van Theater Elckerlyc, vlakbij de school. Omdat we zo'n grote school zijn, komt er veel publiek kijken. Dat is voor de kinderen natuurlijk heel fijn. Op zo'n optreden zingen we heel uiteenlopend repertoire. We zijn nu bezig met de Christmas Carols, maar zingen even goed popliedjes en kinderliedjes. De kinderen brengen zelf ook repertoire aan waarmee we aan de slag gaan. Natuurlijk is het dan handig dat ik die liedjes meteen om kan zetten naar een fijn koorarrangement voor onze groep." Op de vraag wat Sebastiaan graag nog wil bereiken met de groep, komt een liefdevol antwoord. "Ik heb al mijn muzikale wensen al kunnen vervullen. Nu zet ik me ten dienste van de kinderen. Het musiceergeluk van de koorleden staat voorop." 

Voor elke vinger een tip

Het opstarten van een schoolkoor kan aanvoelen als een tijdrovende investering, maar met een paar handige suggesties kunnen we die muzikale magie laten ontstaan. In dit hoofdstuk geven we je handenvol tips. Dus, strek je vingers, maak je klaar om te dirigeren en laten we samen ontdekken hoe elke tip een melodieuze noot kan toevoegen aan jouw schoolkooravontuur! 

Tip 1
Onderzoek de interesse: pols bij de leerlingen en leerkrachten om de interesse in een schoolkoor te peilen. Een positieve respons is essentieel voor een succesvol koor. Als de directie, schoolraad en kinderen enthousiast zijn, is de kans op slagen groter. Betrek ook de ouders en andere leerkrachten. Peil naar ondersteuningsmogelijkheden en medewerking. Misschien zijn er ouders met ervaring in muziek die kunnen helpen met het organiseren van het koor of vind je zo vrijwilligers om de zaal klaar te zetten, muziek in mapjes te steken, logistieke ondersteuning bij een optreden te bieden, …

Tip 2
Kies je focus: wat wil je bereiken met je schoolkoor? Ga na of je een schoolkoor wil voor leerlingen met zangervaring of een schoolkoor waarin alle leerlingen welkom zijn. Organiseer je audities of moedig je alle leerlingen aan om deel te nemen, ongeacht hun zangvaardigheden? Beiden hebben voor-en nadelen. Een schoolkoor met als focus leerlingen die zang-technisch sterk zijn, kan motiverend werken voor toekomstige koorleden. Een inclusieve omgeving zorgt voor een positieve groepsdynamiek en stimuleert de persoonlijke groei van de kinderen.

Tip 3
Diversiteit in repertoire: varieer het repertoire om de diverse smaken en culturele achtergronden van de leerlingen te weerspiegelen. Dit maakt het voor iedereen interessanter en inclusiever. Begin met eenvoudige, bekende nummers die aansluiten bij de leeftijd en het niveau van de kinderen. Dit motiveert hen en zorgt voor een positieve start. Houd rekening met de interesses van de koorleden bij het kiezen van repertoire en activiteiten. Organiseer bijvoorbeeld een brainstormsessie waarin de kinderen suggesties kunnen doen voor liedjes die ze graag willen zingen. Je vindt heel wat materiaal online of in de liedbundels van Koor&Stem.

Tip 4 
Repetitie regelmaat: plan op regelmatige wijze repetities in, bijvoorbeeld maandagmiddag om de twee weken of elke eerste donderdag na school. Een uurtje repeteren is meer dan voldoende. Hou rekening met de concentratieboog van de kinderen en breek de oefeningen in behapbare stukken. Communiceer je repetitieschema aan het begin van het jaar naar de ouders, zodat zij ook rekening kunnen houden met de planning. Zo creëer je bovendien meer ouder-betrokkenheid. Maak een sociale media-account aan voor het schoolkoor om ouders op de hoogte te houden, foto's en video's te delen en de gemeenschap te betrekken bij de activiteiten van het koor. 

Tip 5
Creëer een koorcultuur: stimuleer een positieve koorcultuur door teamwork, respect en waardering voor elkaars inspanningen te benadrukken. Bouw een gemeenschap waarin elk lid zich gewaardeerd voelt. Benadruk en vier de prestaties, hoe klein ook. Dit kan variëren van het leren van een nieuw lied tot het succesvol uitvoeren van een optreden. Het vieren van successen motiveert de kinderen en creëert een positieve sfeer binnen het koor.

Tip 6
Maak gebruik van hulpmiddelen: gebruik visuele hulpmiddelen zoals muziekmapjes, illustraties of zelfs eenvoudige gebaren om de betrokkenheid te vergroten en de liedteksten beter te onthouden. Je kan ook gebruik maken van moderne technologie om het leren te ondersteunen. Neem bijvoorbeeld oefenmateriaal op, zodat de kinderen thuis kunnen oefenen of filmpjes aan de ouders kunnen tonen.

Tip 7
Kom naar buiten met je schoolkoor: organiseer kleine optredens op school. Dat kan tijdens speciale momenten zoals de jaarlijkse kerstmarkt, grootouderfeest of schoolfeest, maar ook op gewone schooldagen. Organiseer bijvoorbeeld op vrijdagmiddag eens een concertmiddag. Dit helpt het zelfvertrouwen van de kinderen op te bouwen. Het helpt je ook het koor te promoten en de interesse van andere leerlingen te wekken.

Tip 8
Verandering van spijs doet eten: breng professionals of muzikanten naar de school voor workshops of gastoptredens. Misschien ken je iemand die op de muziekschool muziekles geeft en eens wil langskomen voor een workshop? Of misschien kan je een samenwerking op poten zetten met een ander schoolkoor uit de buurt? Wie weet is er wel een ouder die een instrument speelt en eens wil meespelen? Dit kan de inspiratie vergroten en geeft leerlingen de kans verschillende muziekstijlen te ontdekken.

Tip 9
Integreer beweging en choreografie: maak de optredens interessanter door bewegingen en choreografie toe te voegen. Kies voor eenvoudige, passende bewegingen die de tekst en emotie van het lied benadrukken. Vermijd een te complexe choreografie, vooral als het koor uit jongere kinderen bestaat. Denk aan handgebaren, bewegingen die de tekst ondersteunen, of simpele pasjes die de sfeer van het lied versterken.

Tip 10
Evalueer en pas aan: regelmatige evaluaties met de betrokken leerkrachten, ouders en kinderen helpen om het programma te verbeteren. Pas het repertoire en de activiteiten aan op basis van de feedback en behoeften van de groep. Evalueer niet alleen op korte termijn, maar denk ook aan de lange termijn. Hoe groeit het koor van jaar tot jaar? Wat zijn de doelen voor de toekomst?

REPERTOIRETIPS 

YouTube
*   YouTube Koor&Stem:
     https://www.youtube.com/koorenstem

*   DOEWAP:
     https://www.youtube.com/doewap

*   #Zinginuwkot:
     https://www.youtube.com/watch?v=Qa0DBHj5MqI&list=PL2VPMCTF3ytl1eF6k1YvwNwLQDJK8KP

*   Koordagen:
     https://www.youtube.com/@koordagenvoorkinderen8044

*   YouTube Zuidgeluid:
     https://www.youtube.com/@zuidgeluid938

*   YouTube European Choral Association:
     https://www.youtube.com/c/EuropeanChoralAssociation/videos

*   Sing me in:
     https://www.youtube.com/watch?v=7hAHFTslMZ8&list=PL08MtxA3gpNDceQdj6kQOsjyKO-OPjdU

Interessante websites
*   Kinderliedjes In de Overtuin:
     https://www.kinderliedjes.overtuin.net/index.html

*   Pianokinderliedjes: 
     https://www.pianokinderliedjes.nl/

*   Orkest in de klas:
     https://www.orkestindeklas.nl/nl/page/434/zingen-in-de-klas

*   Vrijeschoolliederen:
     https://www.vrijeschoolliederen.nl/

*   Koor&Stem webshop:
     https://www.koorenstem.be/nl/webshop

*   Eigen-wijs digitaal:
     https://www.eigenwijsdigitaal.nl/

*   Zangexpress:
     https://zangexpress.nl/

Boeken
*   Doewap 1 tot en met 10 – Koor&Stem

*   Kuimba Wimbo – Koor&Stem

*   Attakattamoeva – Koor&Stem

*   De dikste billen van het hele land - Annemarie van Haeringen

*   Eigen-Wijs – Frans Haverkort, Rinze van der Lei, Lieuwe Noordam

*   Swingen als een kangoeroe – Jeroen Schipper

*   Schipper mag ik overvaren? – Anaïs Verhulst & CEMPER vzw

*   Liedjeleuk 1 tot en met 4 – Bert Appermont

*   Aloeëtte liedboek - Jan van der Linden

Finale noot
In deze gids trachtten we de waardevolle toevoeging van zingen aan het educatieve repertoire te duiden. Door de gerichte integratie van zangactiviteiten kunnen scholen profiteren van de bewezen cognitieve voordelen, sociale ontwikkeling en community-versterking. We hopen dat deze gids kan fungeren als een katalysator voor reflectie en actie, waarbij scholen zich bewust worden van de potentiële impact van zingen op diverse facetten van het onderwijs. Met deze wetenschappelijke inzichten in gedachten, zetten we de koers voort naar een educatief landschap waar zang niet alleen als kunstvorm wordt gewaardeerd, maar ook als een krachtige motor voor intellectuele en sociale groei.

Hopelijk kreeg je door het lezen van deze gids de goesting om zelf aan de slag te gaan! We wensen je heel veel succes en het allerbeste met je initiatief! Heb je nog vragen, wil je graag meer weten over onze werking of heb je nood aan verdiepingsmateriaal? Meer informatie vind je op onze website. Vergeet je zeker niet in te schrijven op onze nieuwsbrief. Zo blijf je op de hoogte van de nieuwste vormingen, uitgaves, materialen en informatie.

“Het enige wat beter is dan zingen, is meer zingen”
^{Ella Fitzgerald}

^{V.U. Jeroen Keymeulen,
Pater Pirestraat 50, 2018 Antwerpen,
Wettelijk depot: D2024/09622/02.
Deze publicatie is een uitgave van Koor&Stem vzw.
In onze webshop vind je ook liedbundels, partituren en CD’s.}